Paylaş:
Küresel Perspektifle Belgesel Sinemada “Adil Kullanım”
Telif hakları konusunda yaşanan belirsizlikler, özellikle belgesel sinemada çalışanlar için büyük bir sorun olmaya devam ediyor. “Adil Kullanım” (Fair Use) kavramı, bu bağlamda eserin izin alınmadan sınırlı kullanımına olanak tanıyan önemli bir doktrin. Peki, Türkiye’de belgesel sinema için bu kavram ne anlama geliyor? BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği, bu önemli soruyu ele alarak, “Belgesel Sinemada Adil Kullanım: Küresel Bir Karşılaştırma” projesi kapsamında geçtiğimiz aylarda bir dizi çevrimiçi seminer düzenlemişti. BSB Youtube kanalında yayınlanan seminerler, telif hakları ve belgesel sinema dünyasını ilgilendiren birçok soruyu yanıtlamayı hedefledi.
Üç çevrimiçi seminer, sırasıyla Türkiye, ABD ve Avrupa hukuk sistemlerinde “adil kullanım”ın nasıl işlediğine odaklandı. Anglosakson hukukunda sıkça uygulanan bu doktrin, telif haklarının korunduğu eserlerin belirli şartlar altında, eserin sahibinden izin alınmaksızın kullanılmasına izin verir. Bu denge, eser sahiplerinin hakları ile kamu yararı arasında kurulan hassas bir dengeyi temsil ediyor. Ancak Türkiye’de bu konu hala yeterince net değil.
BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği’nin düzenlediği seminerlerde bu belirsizlikler üzerine yoğunlaşıldı. İlk seminerde Türkiye’deki Telif Hakları düzenlemeleri ele alınırken, ikinci ve üçüncü seminerlerde ABD ve Avrupa’daki uygulamalar karşılaştırıldı. Özellikle, belgesel sinemacıların çalışmalarında “adil kullanım” sınırlarının nerede başladığı ve bittiği tartışıldı.
Seminerlerde şu sorulara yanıt arandı: Bir film sahnesini ya da müzik eserini kültürel referans veya parodi amacıyla kullanırken izin almak gerekir mi? Başka bir eserden akademik amaçlarla yararlanmak serbest midir? Bu tür kullanımın sınırları nedir?
Konuşmacılar ve Uzman Görüşleri
Seminerlerde alanında uzman isimler yer aldı. Belgesel sinemacı Kurtuluş Özgen, Türkiye’deki belgesel sinemacıların karşılaştığı en büyük sorunlardan birinin, “adil kullanım” konusunda yaşanan kafa karışıklığı olduğunu belirtti. Özgen, “Eser sahiplerinin haklarını korumak ile kamu yararını dengede tutmak büyük bir sorumluluk” diyerek, Türkiye’deki mevcut uygulamaların bu dengeyi yeterince sağlayamadığına dikkat çekti.
Seminerin hukuk ayağında ise Avukat Murat Ocakcan, Türkiye’deki Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun adil kullanım konusundaki eksikliklerine vurgu yaptı. Av. Ocakcan, “Telif haklarıyla ilgili yasal boşluklar, özellikle belgesel sinema alanında çalışanların işlerini zorlaştırıyor” dedi. Özellikle eğitim ve akademik amaçlarla eser kullanımı söz konusu olduğunda, Türkiye’deki yasaların daha net hale getirilmesi gerektiğini vurguladı.
Avrupa’daki uygulamaları ele alan seminerde, Dr. Claudy Op den Kamp, kıta Avrupa’sında “adil kullanım”ın nasıl uygulandığı üzerine önemli bilgiler paylaştı. Op den Kamp, film koruma ve kültürel miras koleksiyonlarına erişim konusundaki deneyimlerini aktarırken, telif haklarının sıkı bir şekilde korunmasına rağmen belirli istisnaların olduğunu belirtti.
ABD’deki uygulamalara yönelik yapılan seminerde ise Chris Perez, Amerikalı belgesel yapımcılarının karşılaştığı zorluklara değindi. Perez, ABD’de “Adil Kullanım” doktrininin geniş bir uygulama alanı bulduğunu, ancak telif hakları konusunda yaşanan yasal süreçlerin belgesel yapımcılarını zaman zaman zor durumda bıraktığını belirtti.
Belgesel Sinemada “Adil Kullanım” Projesi
BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği’nin, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü desteğiyle gerçekleştirdiği bu proje, belgesel sinema dünyasında karşılaşılan sorunlara ışık tutmayı amaçlıyor. Telif hakları konusunda yaşanan bilgi kirliliği ve eksikliklerin giderilmesi için önemli bir adım olan bu proje, uluslararası bir karşılaştırma ile adil kullanım kavramının nasıl işlediğini gözler önüne serdi.
Yapay zeka ile üretilen eserlerin telif hakları bağlamında nasıl değerlendirileceği sorusu da projede gündeme geldi. Seminerlerde, özellikle yapay zeka destekli eserlerde adil kullanımın nasıl uygulanacağı konusu tartışıldı.
Son olarak, bu seminer serisi BSB’nin YouTube kanalında izlenebilir. Ayrıca, “Belgesel Sinema Bağlamında Telif Haklarında ‘Adil Kullanım’ Kavramı” adlı rehber kitap da projeye büyük katkı sağlıyor. Proje, belgesel sinemacılar ve bu alandaki akademisyenler için büyük bir rehber niteliğinde olup, telif hakları konusundaki kafa karışıklıklarını gidermeye yönelik önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.